NASZA WSPULNA PASJA GOŁĘBIE

Dziedziczność.

Czy można w przystępny sposób przedstawić sprawy związane z dziedzicznością? Jeśli wyjaśnimy, że dziedziczność to zjawisko przekazywania cech rodziców na potomstwo w drodze rozrodu, to warto taką próbę podjąć. Trzeba sobie zdawać sprawę, że wiele elementów dziedziczenia jest jeszcze tajemnicą. Co jednak wiemy na ten temat , można spróbować to w tym opracowaniu przedstawić. Pewnie będą hodowcy, którzy zainteresują się tymi sprawami.

Zjawisko dziedziczności jest kwestią bardzo istotną w sporcie gołębiarskim. Dominują tu dwie cechy, które są najbardziej poszukiwanymi wśród hodowców, a więc dobry rozpłodowiec i dobry lotnik. Sam wynik sportowy zależny jest od ilości i jakości lotników w drużynie. Jednak, żeby ta liczba była wystarczająca, muszą być dobre gołębie rozpłodowe. Ideałem jest bardzo dobry lotnik i jednocześnie dobry rozpłodowiec.

Próbę tą rozpoczniemy od poznania kilku elementów, które biorą udział w procesie rozrodu i przekazywania w tym czasie swoich cech na następne pokolenia.

-Komórki rozrodcze (gamety).

Gołębie należą do organizmów rozdzielnopłciowych. Muszą być w rozrodzie osobniki męskie i żeńskie, w naszym przypadku samce i samice.

Samce do rozrodu wytwarzają plemniki, samice jaja. Jajo jako takie to wielka, ale pojedyncza komórka, którą nazywamy potocznie jajkiem. Większość jednak komórek możemy oglądać jedynie pod mikroskopem. Tak więc, ptasie jaja to ewenement w tym względzie. Dodam jeszcze, aby był pełny obraz, że największą komórką zwierzęcą w przyrodzie jest jajko strusia.

Jajko jako komórka rozrodcza składa się też z podstawowych jej składników. Żółtko jest jądrem (materiał genetyczny ulokowany jest w tarczce zarodkowej reszta jest materiałem odżywczym na okres rozwoju nowego osobnika w czasie pierwszych chwil życia po wykluciu). Następny składnik komórki – cytoplazma to w tym przypadku popularnie mówiąc – białko. Jest to materiał budulcowy, z którego budowany jest nowy organizm. Skorupkę jajka możemy uznać za ścianę komórkową tej komórki.

Następnym elementem, który pomoże nam w zrozumieniu tematu jest pewność, że komórki rozrodcze posiadają pojedynczą liczbę chromosomów w jądrze komórkowym. Takie komórki nazywany fachowo komórkami haploidalnymi. Komórki budujące ciało (somatyczne) posiadają w jądrach komórkowych podwójną liczbę chromosomów. To komórki diploidalne.

-Chromosomy.

Chromosomy to elementy każdego jądra komórkowego, które zawierają tzw. informacją genetyczną, a to ona decyduje o wszystkich cechach organizmu, który z takich komórek jest zbudowany. Tak więc należy przyjąć, że to tu jest klucz do tego czy gołąb jest mały czy duży, wytrzymały w długotrwałym locie czy nie, szybki czy wolniejszy, niebieski czy czerwony itd.

Chromosom zbudowany jest z dwóch chromatyd. Jedna chromatyda z danego chromosomu pochodzi od ojca z plemnika, druga od matki z jaja. Chromatyda na rysunku składa się z (1) trabanta (satelity), (2) centromer , tu chromatydy są ze sobą złączone, (3) ,(4) geny,(5) spiralnie skręcone cząsteczki kwasu DNA, (6) składniki kwasu DNA.

Oto model przestrzenny odcinka cząsteczki kwasu DNA (nr 5 z poprzedniego rysunku).

Na chromatydy składają się tzw. geny (4) – nośniki cech. One odpowiedzialne są już za poszczególne cechy organizmu np. kolor oka, kolor upierzenia, płeć, umiejętność przystosowania się do warunków środowiska itp. Ta ostatnia cecha jest bardzo istotna. Od niej zależy sprawność organizmów żyjących, a więc i naszych gołębi w umiejętnym dostosowywaniu się do zmiennych warunków środowiskowych.

Różna jest ilość chromosomów w jądrze komórkowym i zależy od gatunku do jakiego komórka należy. Liczba chromosomów może być od 1 do 100 par. U ludzi jest to 23 pary, 40 u świń, 54 u owiec czy 40 u gołębi.

Tu mamy do czynienia z chromosomami człowieka. 23 para chromosomów to (X) lub (Y) chromosomy płci.

Komórki rozrodcze są przez organizm specjalnie tworzone. Wyspecjalizowane komórki z których mają powstać gamety przechodzą specjalny podział. W podziale tym (mejozie) następuje redukcja par chromosomów i w nowopowstałej komórce rozrodczej, jądro zawiera ½ pary. Tak więc, plemnik i jajo zawiera u gołębi 40 chromosomów ale pojedynczych. Rozchodzące się chromosomy rozdzielają się wtedy na tzw. chromosomy homologiczne. To jest następny element godny uwagi bo później chromosomy homologiczne muszą się znowu spotkać po zapłodnieniu tworząc odpowiednią parę danego chromosomu.

-Zapłodnienie.

W wyniku połączenia się plemnika z komórką jajową następuje proces zapłodnienia. Pojedynczy garnitur chromosomów łączy się znowu w pary i wszystko wraca do normy. Powtórzę jeszcze raz, że chromosomy homologiczne znowu się ze sobą połączą, z tym , że teraz już połowa materiału w chromosomie jest od ojca a druga połowa od matki. Zachodzi tu jeszcze proces zwany „crosing over” czyli wymiana części odcinków chromatyd co jest powodem powstania nowych układów genów, a co za tym idzie nowych cech. W wyniku zapłodnienia i wysiadywania powstanie nowy organizm z 40 chromosomami parzystymi w każdej komórce ciała. Tak więc, nasz nowy gołąb może być do któregoś przodka podobny zewnętrznie, wykazywać dzielność lotową któregoś z rodziców czy dalszych krewnych. Wszystko zależy, które geny otrzymał w spadku po przodkach.

A

A

a

a

A

a

A

a

chromosom

chromosom po "crosing over"

Oto dwa rysunkowe przedstawienia zasady „crosing over”.

„Crosing over” powoduje, że może to być mieszanina genów i pojawia się jeszcze inna cecha, której do tej pory trudno się gdzieś dopatrzyć. Zjawisko to jest tylko i wyłącznie powstające w drodze przypadku i to jest powód, który nie pozwala po bardzo dobrych lotnikach uzyskiwać dobrego potomstwa. Można ten przypadek odwrócić i z miernych rodziców, geny mogą się tak ułożyć, że wychowamy asa. To jednak zdarza się rzadko i nie należy liczyć na sukcesy w tej drodze hodowlanej. Tak więc, pewniejszą jest droga hodowlana w oparciu o ptaki, które w swej karierze lotowej czegoś dokonały lub pochodzą z dobrych rodzin.

Trafić na takich rodziców, których geny układają się po naszej myśli i potomstwo wykazuje wiele cech, które zadawalają nasze sportowe ambicje, jest bardzo trudno. Bez przysłowiowego szczęścia nic tu nie osiągniemy. Jaki to istotny element niech świadczą przykłady. Przypadkowo złączona para u Karla Meulemansa, wydała takie ptaki, że można było z nich zbudować jeden z najsłynniejszych szczepów na świecie. Do dzisiaj ptaki z tej krwi święcą sukcesy u wielu hodowców. Gdyby tej pary nie sparowano nigdy razem, czy dziś nazwisko to byśmy tu wymieniali? Przykładów takich jest wiele. Wszyscy wielcy w naszym sporcie swoje sukcesy zawdzięczali lub zawdzięczają niewielkiej liczbie gołębi, które jednak miały silne walory dziedziczenia swoich właściwości na potomstwo. Znam hodowców, którzy przy zakupie materiału hodowlanego na tę sprawę zwracali i zwracają baczną uwagę. Jest logiczne, że w rodzinach, gdzie dobrzy reproduktorzy pojawiają się często, a my z takich rodzin gołębie nabędziemy, łatwiej i szybciej na rozpłodowca trafimy. Już wielu się przekonało, jak trudno o taki eksponat. Jeśli już go mamy, to należy go traktować ze specjalną troską.

- Geny .

Teraz musimy rozważyć pewną cechę u młodego. Jeśli gen jest odcinkiem pary chromosomu, to dana cecha przez ten gen wyznaczona znowu w połowie pochodzi od ojca w połowie od matki. Teraz, w zależności od siły genu, on upodabnia tę cechę w potomku. To decyduje do którego przodka możemy dopatrywać się podobieństwa. Jeśli gen nie ma biologicznej przewagi nad drugim jego elementem to potomek może się cechować „swoją” nową właściwością, czyli mieszaniną danej cechy przodków. Ten element przyrody jest motorem napędowym w umiejętności przystosowywania się nowych pokoleń, do ciągle zmieniających się warunków środowiskowych. Gdyby nie ta umiejętność to gatunek byłby skazany na zagładę. Przykładem mogą być dinozaury. Jedną z hipotez ich wyginięcia były zbyt gwałtowne zmiany w ich środowisku życia i przystosowanie nie nastąpiło na czas. Tak więc, nowe cechy są istotne i jeśli one się pojawiają to powodują lepsze lub gorsze właściwości przystosowawcze. Osobniki z właściwościami gorszymi przyroda szybko eliminuje. W naszym sporcie szukamy osobników, które będą posiadały poszukiwane przez hodowcę cechy. Zdolność szybkiego latania, dobry zmysł powrotno-lotowy czy standardowe cech ciała. Najbardziej szukamy osobników, które mają zdolność przekazywania swoich wartościowych cech na potomstwo. Jeśli jesteśmy nastawieni na którąś z tych cech lub ich zbiór, a poszczególne osobniki nie spełniają naszych wymagań – eliminujemy je z hodowli co nosi nazwę selekcji. Ich cechy genetyczne są dla nas bezwartościowe i są przez nas kasowane. Najczęściej jednak stosujemy selekcję lotową bo cech zmysłu powrotno-lotowego nie widzimy, musimy go w gołębiu poszukiwać i odkrywać poprzez kosz.

-Dziedziczenie płci.

Jedną parą chromosomów są chromosomy płci. Prześledźmy jak płeć jest przekazywana na potomstwo.

1. Chromosomy płci. 2. Połówki chromosomów płci w komórkach rozrodczych (gametach). 3. Zestawy gamet po zapłodnieniu. 4. Płeć potomstwa.

Chromosom decydujący o płci samca to XX, u samiczki XY. W plemniku, zgodnie co już wyżej podałem występuje połowa tego chromosomu, a więc X. Plemniki zatem wszystkie noszą tylko taką część. U samiczki występują jaja, które mogą nosić dwie różne połówki chromosomu płci mianowicie X i Y. Teraz w zależności, którą komórkę jajową plemnik zapłodni powstaje para chromosomu decydującego o płci. Gdy plemnik zapłodni jajo X, uzyskamy wtedy XX czyli samca, natomiast przy zapłodnieniu jaja Y uzyskamy samiczkę XY. Zjawisko to znowu jest losowe i nie ma hodowca na to większego wpływu